Przegląd osiągnięć metodycznych i aktualnych zadań oraz problemów hydrogeologii stosowanej w dokumentowaniu i ochronie zasobów i ujęć wód podziemnych w Polsce
Keywords:
hydrogeologia stosowana w Polsce, metody badań hydrogeologicznych, hydrogeologiczne badania terenowe, dokumentowanie zasobów wód podziemnychAbstract
Dokonania polskiej hydrogeologii we wszystkich jej wymiarach, a także perspektywy rozwoju na kolejne lata były przedmiotem kilku obszernych opisów w ubiegłych dziesięcioleciach, licząc od lat 60. XX w. (m.in. Pazdro, 1968, 1975; Kleczkowski, Sadurski, 1999; Paczyński, Sadurski, 2007; Sadurski, 2007). Intencją Autora niniejszego artykułu jest przedstawienie tego segmentu z całości dokonań polskiej hydrogeologii, który określamy mianem hydrogeologii stosowanej, a który w omawianym przypadku odnosi się do problematyki dokumentowania oraz ochrony zasobów i ujęć wód podziemnych w Polsce oraz metod badań z tym związanych. W II połowie XX w., w związku z dynamicznie wzrastającym zapotrzebowaniem na wodę do picia dla mieszkańców rozwijających się miast i wsi oraz na wodę dla przemysłu i rolnictwa, w sposób bardzo dynamiczny nakreślono programy gospodarki wodnej, w których dokumentowanie zasobów wód podziemnych i budowa ujęć stały się priorytetem. Wymagało to odpowiedniego zabezpieczenia prawno-formalnego procesów inwestycyjnych, przygotowania fachowej kadry i przedsiębiorstw hydrogeologicznych do zarysowanego ogromu działań w Polsce oraz wdrożenia nowoczesnych metod badań i dokumentowania zasobów wód podziemnych w skali lokalnej i regionalnej.References
AUER A., 1976 – Modelowanie analogowe procesów o stałych rozłożonych. PWN, Warszawa.
BIENIEWSKI J., 1968 – Opracowanie prognoz hydrogeologicznych procesów poboru wód podziemnych za pomocą analogów elektrycznych. Węgiel Brunatny, 4.
BŁASZYK T., GÓRSKI J., 1978 – Zmiany jakości wód podziemnych w warunkach intensywnej eksploatacji. Inst. Kształt.Środ. Wydaw. Akcydensowe, Warszawa.
BŁASZYK T., GÓRSKI J., 1979 – Dokumentowanie i prognozowanie zmian jakości wody na ujęciach zagrożonych przeobrażeniem środowisk hydrogeochemicznych. Wydaw. Geol.,
Warszawa.
BRYLSKA E., DĄBROWSKI S., PLECZYŃSKI J., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A., ŚMIETAŃSKI Z., (red. nauk.) 1972 – Modelowanie filtracji wód podziemnych w rejonach ujęć wodnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
CASTANY G., 1972 – Poszukiwanie i eksploatacja wód podziemnych [tłum. z franc.]. Wydaw. Geol., Warszawa.
CIŻYŃSKI J., 1966 – Techniczno-gospodarcze problemy ujęć wód podziemnych. Prz. Geol., 2: 23–26.
CIŻYŃSKI J., KOTOWSKI B., 1968 – II Konferencja Naukowo-Techniczna: Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk. Prz. Geol., 10: 468–470.
DĄBROWSKI S., PRZYBYŁEK J., 2005 – Metodyka próbnych pompowań. Poradnik metodyczny. Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.
DĄBROWSKI S., PRYBYŁEK J., 2012 – Ocena prognoz zasobów eksploatacyjnych poprzez porównanie szacunków zasobowych z wynikami długotrwałej eksploatacji ujęć wód podziemnych (studium metodyczne). Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.
DĄBROWSKI S., GÓRSKI J., KAPUŚCIŃSKI J., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A. (red. nauk.), 2004 – Metodyka określania zasobów eksploatacyjnych ujęć zwykłych wód podziemnych. Poradnik metodyczny. Borgis Wydaw. Medyczne, Warszawa.
DĄBROWSKI S., KAPUŚCIŃSKI J., NOWICKI K., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A., 2011 – Metodyka modelowania matematycznego w badaniach i obliczeniach hydrogeologicznych. Poradnik metodyczny. Bogucki Wydaw. Naukowe, Poznań.
DOWGIAŁŁO J., KLECZKOWSKI A.S., MACIOSZCZYK T.,RÓŻKOWSKI A. (red. nauk.), 2002 – Słownik hydrogeologiczny. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
DUDA R., WINID B., ZDECHLIK R., STĘPIEŃ M., 2013 – Metodykawyboru optymalnej metody wyznaczania zasięgu stref ochronnych ujęć zwykłych wód podziemnych z uwzględnieniem
warunków hydrogeologicznych obszaru RZGW w Krakowie. Wydaw. AGH, Kraków.
EMSELLEM Y., 1975 – Budowa modeli matematycznych w hydrogeologii [tłum. z franc. M. Rogoż, red. H. Dąbrowska i in.]. Zjedn. Przeds. Hydrogeol. w Poznaniu.
FORKASIEWICZ J., 1973 – Interpretacja wyników próbnego pompowania dla oceny parametrów warstw wodonośnych [tłum. z franc.]. Przeds. Hydrogeol. w Poznaniu.
GONET A., MACUDA J., ZAWISZA L., DUDA R., PORWISZ J., 2011 – Instrukcja obsługi wierceń hydrogeologicznych. Wydaw. AGH, Kraków.
GURWIN J., SZCZEPIŃSKI J., WĄSIK M., 1994 – Opis programu MODFLOW wykorzystywanego w regionalnych badaniach hydrogeologicznych. W: Bilansowanie zasobów w dorzeczu Odry. Zesz. Nauk. Akad. Roln. Wroc., 248: 125–134.
HERBICH P., KAPUŚCIŃSKI J., NOWICKI K., RODZOCH A., 2013 – Metodyka określania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych z uwzględnieniem potrzeb jednolitych bilansów wodnogospodarczych. Min. Środ.
JARODZKI L. (red.), 1971–1977 – Zasady obliczeń hydrogeologicznych ujęć wód podziemnych. Wydaw. Geologiczne. Warszawa.
KAZIMIERSKI B., SADURSKI A. (red.), 1999 – Monitoring osłonowy ujęć wód podziemnych – metody badań. Wydaw. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1984 – Ochrona wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
KLECZKOWSKI A.S., SADURSKI A., 1999 – Historia polskiej hydrogeologii. Biul. Państw. Inst. Geol., 388: 7–34.
KŁYZA T., PRZYBYŁEK J., 1968 – Przykłady zastosowania wzorów równowagi nieustalonej do prognozowania eksploatacji ujęć wód podziemnych. II Konf. Nauk.-Techn.: Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk. Wydaw. Geol. Warszawa.
KORDAS B., 1971 – Matematyczne modelowanie ruchu wód gruntowych. Prz. Geofiz., 1/2.
KOZŁOWSKI J., SAFADER L., 1966 – Zagadnienie stosowania wzorów dla określania parametrów hydrogeologicznych w warunkach nieustalonej filtracji. Techn. Poszuk., 19: 51–53.
KULMA R., 1995 – Podstawy obliczeń filtracji wód podziemnych. Wydaw. AGH, Kraków.
KULMA R., ZDECHLIK R., 2009 – Modelowanie procesów filtracji. Wydaw. AGH, Kraków.
MACIOSZCZYK A., 1987 – Hydrogeochemia. Wydaw. Geol., Warszawa.
MACIOSZCZYK A. (red. nauk.), 2006 – Podstawy hydrogeologii stosowanej. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
MACIOSZCZYK A., DOBRZYŃSKI D., 2002 – Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
MACOSZCZYK T., 1969 – Obliczenia hydrogeologiczne ujęć wód podziemnych. Wydaw. „Prasa ZSL”, Warszawa.
MACIOSZCZYK T., 1973 – Metody modelowe w badaniach bilansów wód podziemnych i dokumentowaniu ich zasobów. Prz. Geol., 10: 55–58.
MACIOSZCZYK T., SZESTAKOW W.M., 1983 – Dynamika wód podziemnych – metody obliczeń. Wydaw. Geol., Warszawa.
MACIOSZCZYK T., RODZOCH A., FRĄCZEK E., 1993 – Projektowanie stref ochronnych źródeł i ujęć wód podziemnych Min. Ochr. Środ. Zas. Nat. i Leśn., Warszawa.
MAKOWSKI Z., 1975 – O rozwiązywaniu zagadnień filtracji na integratorze pola AP-600. Zesz. Nauk. Polit. Krak., ser. Bud. Wod. i Inż. Sanit., 22.
MAŁECKI J., NAWALANY M., WITCZAK S., GRUSZCZYŃSKI T., 2006 – Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeń w ośrodku porowatym dla potrzeb badań hydrogeologicznych i ochrony środowiska. Poradnik metodyczny. Wydaw. Uniw. Wars., Wydz. Geol. Min. Środ., Warszawa.
MARCINIAK M., 1999 – Identyfikacja parametrów hydrogeologicznych na podstawie skokowej zmiany potencjału hydraulicznego. Metoda Paramex. Wydaw. Nauk. UAM, Poznań.
McDONALD M.G., HARBAUGH A.W., 1988 – MODFLOW, a modular three-dimensional finite difference groundwater flow model. US Geol. Surv. Open-File Rep., 83–875.
MIECZNIK J.B., 2014 – Profesor Zdzisław Pazdro – twórca polskiej szkoły hydrogeologii. Prz. Geol., 62, 8: 391–396.
NAWALANY M., PRZYBYŁEK J., STAŚKO S., 2010 – Groundwater and mass transport modelling for documentation and protection of groundwater ressources. Prz. Geol., 58, 9/1:
–824.
NIEDZIELSKI H., 1972 – Z doświadczeń nad określaniem parametrów hydrogeologicznych metodą ruchu nieustalonego. Techn. Poszuk., 40: 43–48.
PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski, t. 1. Wody słodkie. Wydaw. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
PAZDRO Z., 1964, 1977, 1983, – Hydrogeologia ogólna. Wydaw. Geol. Warszawa.
PAZDRO Z., 1968 – Aktualny stan badań hydrogeologicznych w Polsce i kierunki ich dalszego rozwoju. W: Mat. II Konf.Nauk.-Techn., Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk: 5–24.
PAZDRO Z., 1975 – Wkład hydrogeologii w rozwój gospodarczy Polski Ludowej w minionym XXX–leciu. Prz. Geol., 24, 10: 478–483.
PAZDRO Z., KOZERSKI B., 1990 – Hydrogeologia ogólna. Wydaw. Geol., Warszawa.
PIWECKI T., 1965 – Numeryczne rozwiązywanie zagadnień filtracji ustalonej. W: II Sympozjum Filtracji. Polit. Gdańska, Inst. Bud. Wod. PAN, Gdańsk: 103–107.
PIWECKI T., 1975 – Numeryczne modelowanie ruchu wód gruntowych. W: Mat. III Konf. Współcz. Probl. Hydrol., Jabłonna.
PLECZYŃSKI J., 1981 – Odnawialność zasobów wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa
PLECZYŃSKI J., PRZYBYŁEK J., 1974 – Problematyka dokumentowania zasobów wód podziemnych w dolinach rzecznych. Wydaw. Geol., Warszawa.
PRZYBYŁEK J., BRYLSKA E., DĄBROWSKI S., 1971 – Zasady obliczeń filtracji nieustalonej według wzorów Theisa i Hantusha. Wydaw. Geol. Warszawa.
PRZYBYŁEK J., LISZKOWSKA E., KASZTELAN D., PRZYBYŁEK M., 2013 – Koncepcja interaktywnej bazy polskich publikacji hydrogeologicznych – zakres projektu oraz perspektywy rozwoju. Biul. Państw. Inst. Geol., 456: 479–486.
RODZOCH A. (red.), 2006 – Zasady sporządzania dokumentacji określających warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem dróg krajowych i autostrad. Poradnik metodyczny. Min. Środ., Warszawa.
ROGOŻ M., 2013 – Słownik hydrogeologiczny angielsko-polski i polsko-angielski. Wydaw. Nauk. SCHOLAR, Warszawa.
ROGOŻ M., 2016 – Metody obliczeniowe w hydrogeologii. Wydaw. „Śląsk”, Katowice.
ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (DzU RP z dnia 15 grudnia 2016 r., poz. 2033).
SADURSKI A., 2007 – Stan i perspektywy rozwoju polskiej hydrogeologii. Współ. Probl. Hydrogeol., 13: 13–26.
SZCZEPAŃSKI A., 1973 – O interpretacji wyników próbnych pompowań. Tech. Poszuk., 47/48, 1: 36 – 39.
SZCZEPAŃSKI A., 1974 – Prognozowanie wydajności i warunków eksploatacji wód podziemnych metoda analogii hydraulicznych. Pr. Geol., PAN, 81.
SZCZEPAŃSKI A., 1977 – Dynamika wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
SZCZEPAŃSKI A., 1979 – Eksploatacyjne zasoby złóż wód podziemnych na tle schematyzacji warunków obliczeń. Zesz. Nauk. AGH, 5, 1.
SZYMANKO J., 1972 – W sprawie metod projektowania i realizacji badań hydrogeologicznych przy ustalaniu zasobów wód podziemnych. Prz. Geol., 20, 11: 517–521.
SZYMANKO J., 1980 – Koncepcje systemu wodonośnego i metod jego modelowania. Wydaw. Geol., Warszawa.
SZYMANKO J. (red.), 1982 – Biblioteka programów obliczeniowych HYDRYLIB Centralnego Urzędu Geologii. Wydaw. Geol., z. 1–7.
SZYMANKO J., KRECZMAR A., POLISZOT W., NOWICKI K., DĄBROWSKI S., SACHA B., 1977 – Zastosowanie modelowania matematycznego do badania bilansu wód podziemnych i obliczania ich zasobów. Biblioteka programów obliczeniowych. Blok programowy SP i EPD. Wydaw. KG Zachód, Poznań.
ŚMIETAŃSKI Z., SZCZEPAŃSKI A., 1967 – Ocena wydajności ujęcia wód podziemnych metodą analogii hydraulicznych. Sprawozdanie z posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, 01–06.1967: 400–405.
ŚMIETAŃSKI Z., SZCZEPAŃSKI A., 1968 – Określanie niektórych parametrów horyzontu wodonośnego przy zastosowaniu maszyn liczących ciągłego działania. Tech. Poszuk., 26: 20–23.
THEIS C.V., 1935 – The relation between the lowering of the piezometric surface and the rate and duration of discharge of a well using groundwater storage. Am. Geophys. Un. Trans.,
: 519–524.
TUREK S. (red.), 1971 – Poradnik hydrogeologa. Wydaw. Geol., Warszawa.
TUREK S., 1985 – Problemy dokumentowania i gospodarowania wodami podziemnymi w Polsce. Krajowa Konferencja Geologiczna. Wydaw. AGH, Kraków: 225–232.
UCHWAŁA Nr 29 Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 1960 r. w sprawie ustalania i zatwierdzania zasobów wód podziemnych (Monitor Polski Nr 13, poz. 62).
UCHWAŁA nr 64 Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1969 r. w sprawie ustalania zasobów wód podziemnych przy podejmowaniu działalności inwestycyjnej związanej z eksploatacją tych wód (Monitor Polski Nr 15, poz. 112).
USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. (DzU Nr 27, poz. 96).
USTAWA z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (DzU 2017 poz. 1566).
WIECZYSTY A., 1970 – Hydrogeologia inżynierska. PWN, Warszawa.
WILK Z., 1962 – O określaniu parametrów hydrogeologicznych złoża wody podziemnej w warunkach nieustalonego przepływu. Prz. Geol., 9: 484–487.
WITCZAK S., ADAMCZYK A., 1994–1995 – Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód podziemnych i metod ich oznaczania, t. 1–2. PIOŚ Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
ZARZĄDZENIE Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 4 grudnia 1962 r. w sprawie rejestracji ujęć wód podziemnych i przeprowadzania w nich obserwacji (Monitor Polski Nr 87,
poz. 411).
ZUBER A., RÓŻAŃSKI K., CIĘŻKOWSKI W., 2007 – Metody znacznikowe w badaniach hydrogeologicznych. Poradnik metodyczny. Oficyna Wydaw. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
