Kierunki wiatrów w okresie akumulacji lessu młodszego we wschodniej części Europy Środkowej

Abstract

Wind directions during the accumulation of the younger loess in East-Central Europe Autor przedstawia próbę rekonstrukcji warunków dynamicznych akumulacji eolicznej pyłu lessowego w ostatnim glacjale. Oparł ją w szczególności na analizie rozmieszczenia lessu, miąższości i uziarnienia pokryw tego utworu w powiązaniu z rzeźbą terenu i charakterem źródła pyłu. Uzyskane wyn iki wskazują, że w północnej części omawianego obszaru (Polska, Czechosłowacja, Węgry północne), przeważały wiatry wschodnie, gdy obecnie przeważają wiatry zachodnie. Cyrkulacja atmosferyczna w tym obszarze była więc wówczas w zasięgu oddziaływania wyżów barycznych związanych z lądolodem północnoeuropejskim. Na pozostałym obszarze układ wiatrów był podobny jak i obecnie. W dyskusji na temat lessu ostatnio przeważają argumenty świadczące o eolicznej jego genezie. Nie ma więc potrzeby uzasadniać, że analizy tego utworu dają podstawę do rozważań nad kierunkiem wiatrów w okresie akumulacji pyłu. W niniejszych rozważaniach na ten temat autor ograniczył się do przedstawienia niektórych podstawowych faktów, znanych mu z literatury i badań własnych na terenie Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii i Bułgarii. Inne fakty zostały przyjęte jako przesłanki wyjściowe bez ich omawiania. Wielu autorów postępuje podobnie, z tym że często nie wyliczają oni takich przesłanek. Dla uniknięcia nieporozumień pożądane jest jednak ich określenie. Formułuję je zresztą podobnie jak w pracy dotyczącej dorzecza Wisły (H. Maruszczak, 1963): A — Less w zasadniczej masie jest utworem, który akumulowany był przez wiatr lub podlegał transportowi eolicznemu bezpośrednio przed depozycją, w miejscu dzisiejszego występowania, przez inne siły (np. działające na stokach). B — Pokrywy lessowe omawianej części Europy, zbudowane są głównie z pyłu osadzonego w ostatnim glacjale („less młodszy”). Starsze le s sy z reguły są ukryte pod nim i występują w mniejszej masie. C — Procesy erozji, które rozwinęły się po zakończeniu akumulacji lessu, nie zmieniły poważniej zasięgu poszczególnych pokryw tego utworu. Wniosek taki wynika m. in. z badań geomorfologicznych obszarów lessowych (H. Maruszczak, 1965). D — Pierwotne właściwości fizyczno-chemiczne lessu, z wyjątkiem horyzontów zmienionych przez procesy glebotwórcze, uległy poważniejszym zmianom diagenetycznym tylko w ograniczonych miejscach wzmożonej infiltracji wody. Oparcie się na wymienionych przesłankach upoważnia do wyciągania wniosków, w interesującym nas zakresie, nie tylko z analizy tworzywa, ale także i z analizy rozprzestrzenienia oraz miąższości pokryw lessowych.