Brown coals in Poland: characteristic of occurrence
Abstract
WĘGLE BRUNATNE W POLSCE - CHARAKTERYSTYKA WYSTĘPOWANIA
Streszczenie
Złoża i wystąpienia węgli brunatnych w Polsce są znane w osadach jury dolnej i górnej, kredy górnej i trzeciorzędu. Przemysłowo wykorzystywane złoża węgli brunatnych wiążą się z miocenem rozprzestrzenionym na Niżu Polskim (ryc. 1).
Dolnojurajskie węgle brunatne są związane głównie z osadami śródlądowymi, występującymi w obrębie kompleksów litostratygraficznych różnego wieku - od hettangu po toark. Powstały one podczas transgresywnego stadium rozwoju mezozoicznego kompleksu osadowego pokrywy platformowej. Podobny charakter mają górnojurajskie utwory bagienne z okruchami węgli brunatnych, z południowej części niecki lubelskiej. Górnokredowe węgle brunatne występują w niecce północnosudeckiej, w obrębie zespołu warstw, który rozpoczyna regresywną fazę rozwoju epiwaryscyjskiej pokrywy osadowej w tej części Polski.
Węglonośne utwory trzeciorzędowe rozciągają się w Polsce na obszarze trzech jednostek geologicznych: epiplatformowego trzeciorzędowego basenu północno-zachodnioeuropejskiego obejmującego Niż Polski, alpejskiego zapadliska przedkarpackiego oraz alpejskiego pasma karpackiego (ryc. 1 ). Powstanie trzeciorzędowej formacji węglonośnej Niżu Polskiego wiąże się z ogólnymi prawidłowościami rozwoju osadowej pokrywy platformowej. W paleogenie dominują epikontynentalne osady morskie cyklu regresywnego przerwanego kilkoma epizodami transgresywnymi (ryc. 2). Paleogeńskie węglonośne osady kontynentalne synchroniczne z formacją morską mają charakter podrzędny. Neogen, miejscami z górnym oligocenem, jest reprezentowany przez śródlądową i brakiczną formację węglonośną, która ku stropowi przechodzi w formację ilastą (ryc. 2).
W profilu trzeciorzędu na Niżu Polskim występuje 10 poziomów węglonośnych zwanych grupami pokładów. Różnią się one rozprzestrzenieniem, liczbą pokładów węglowych i miąższością. N aj większe znaczenie gospodarcze mają węgle środkowego i górnego miocenu (ryc. 2). Węgle trzeciorzędowe rozprzestrzeniają się na znacznych obszarach Polski zachodniej i środkowej w formie pokładów i rozległych soczew leżących prawie poziomo (ryc. 3). Niektóre ze złóż pokładowych zostały wtórnie zaburzone glacjalnie (ryc. 4). Niewielkie wystąpienia i złoża trzeciorzędowych węgli brunatnych są znane w molasowych osadach karpackiego rowu przedgórskiego oraz w zapadliskach śródgórskich na terenie Karpat (ryc. 1 ). Z przedstawionego przeglądu wynika, że największe pod względem zasobności złoża węgli brunatnych w Polsce związane są z trzeciorzędową formacją węglonośną rozwiniętą na platformie paleozoicznej (ryc. 1, 2).
Streszczenie
Złoża i wystąpienia węgli brunatnych w Polsce są znane w osadach jury dolnej i górnej, kredy górnej i trzeciorzędu. Przemysłowo wykorzystywane złoża węgli brunatnych wiążą się z miocenem rozprzestrzenionym na Niżu Polskim (ryc. 1).
Dolnojurajskie węgle brunatne są związane głównie z osadami śródlądowymi, występującymi w obrębie kompleksów litostratygraficznych różnego wieku - od hettangu po toark. Powstały one podczas transgresywnego stadium rozwoju mezozoicznego kompleksu osadowego pokrywy platformowej. Podobny charakter mają górnojurajskie utwory bagienne z okruchami węgli brunatnych, z południowej części niecki lubelskiej. Górnokredowe węgle brunatne występują w niecce północnosudeckiej, w obrębie zespołu warstw, który rozpoczyna regresywną fazę rozwoju epiwaryscyjskiej pokrywy osadowej w tej części Polski.
Węglonośne utwory trzeciorzędowe rozciągają się w Polsce na obszarze trzech jednostek geologicznych: epiplatformowego trzeciorzędowego basenu północno-zachodnioeuropejskiego obejmującego Niż Polski, alpejskiego zapadliska przedkarpackiego oraz alpejskiego pasma karpackiego (ryc. 1 ). Powstanie trzeciorzędowej formacji węglonośnej Niżu Polskiego wiąże się z ogólnymi prawidłowościami rozwoju osadowej pokrywy platformowej. W paleogenie dominują epikontynentalne osady morskie cyklu regresywnego przerwanego kilkoma epizodami transgresywnymi (ryc. 2). Paleogeńskie węglonośne osady kontynentalne synchroniczne z formacją morską mają charakter podrzędny. Neogen, miejscami z górnym oligocenem, jest reprezentowany przez śródlądową i brakiczną formację węglonośną, która ku stropowi przechodzi w formację ilastą (ryc. 2).
W profilu trzeciorzędu na Niżu Polskim występuje 10 poziomów węglonośnych zwanych grupami pokładów. Różnią się one rozprzestrzenieniem, liczbą pokładów węglowych i miąższością. N aj większe znaczenie gospodarcze mają węgle środkowego i górnego miocenu (ryc. 2). Węgle trzeciorzędowe rozprzestrzeniają się na znacznych obszarach Polski zachodniej i środkowej w formie pokładów i rozległych soczew leżących prawie poziomo (ryc. 3). Niektóre ze złóż pokładowych zostały wtórnie zaburzone glacjalnie (ryc. 4). Niewielkie wystąpienia i złoża trzeciorzędowych węgli brunatnych są znane w molasowych osadach karpackiego rowu przedgórskiego oraz w zapadliskach śródgórskich na terenie Karpat (ryc. 1 ). Z przedstawionego przeglądu wynika, że największe pod względem zasobności złoża węgli brunatnych w Polsce związane są z trzeciorzędową formacją węglonośną rozwiniętą na platformie paleozoicznej (ryc. 1, 2).