Simplified classification of platform folds

Abstract

UPROSZCZONA KLASYFIKACJA FAŁDÓW PLATFORMOWYCH Streszczenie Synsedymentacyjny charakter deformacji tektonicznych jest pospolitą cechą pokryw platformowych. Jest on spowodowany zarówno przez zróżnicowane ruchy pionowe bloków podłoża, jak i przez poziome przemieszczenia serii solonośnych, często występujących w epikontynentalnych środowiskach platformowych. Te synsedymentacyjne procesy ujawniały się w lokalnych zmianach miąższości, które mogły być albo stopniowe, albo - w poprzek uskoków synsedymentacyjnych - bardziej gwałtowne. Zmiany te z kolei spowodowały, że ostateczny kształt fałdów platformowych jest zmienny w różnych płaszczyznach ich pionowych i poziomych przekrojów. Proponowana klasyfikacja jest oparta na analizie materiału z Niżu Polskiego. Jest to klasyfikacja geometryczna, uproszczona. Nie rości sobie ona pretensji do podejście genetycznego, które wymaga znacznie obfitszego materiału analitycznego, i jest raczej użyteczna w pierwszych fazach badań wgłębnych, gdy dysponuje się tylko profilami sejsmicznymi i pojedynczymi wierceniami. Odstępstwem od zasady geometrycznej jest jedynie podział antyklin platformowych na dwie główne grupy: antyklin solnych i niesolnych. W obu przypadkach czynniki tektogeniczne były odmienne. Antykliny solne powstały w wyniku aktywnego przepływu skał plastycznych, antykliny niesolne - w wyniku deformacji skał bardziej sztywnych, albo na drodze „pasywnej" dzięki zróżnicowanej subsydencji albo wskutek aktywnego wypiętrzenia w stadium inwersyjnym. Antykliny solne mogą być typu nie przebijającego bądź przebijającego się przez nadkład. Pierwsze powstały w stadium przeważnie poziomego przepływu soli i charakteryzują się redukcjami miąższosci w partiach przegubowych, na ogół będącymi rezultatem licznych luk stratygraficznych. Drugie utworzyły się w fazie pionowego przebijania się soli przez skały nadległe, wynikiem czego są pospolite niezgodności kątowe i kontakty tektoniczne. Oba typy antyklin solnych mogą być wydłużone lub bardziej izometryczne w planie, przy czym umowną granicą między tymi podgrupami jest stosunek długości do szerokości równy 3:1. Zarys w planie antyklin nie przebijających się przez nadkład określono drogą analizy miąższości serii solnej, zawartej między pod- a nadsolnym poziomem sejsmicznym - zarys ten wyznacza izopachyta 800 m. Wydłużone antykliny nie przebijające się nazwano wałami solnymi, bardziej izometryczne - poduszkami solnymi (ryc. 1 i 2)'; antykliny przebijające się, odpowiednio: grzebieniami solnymi i słupami solnymi (ryc. 3 i 4). Antykliny niesolne podzielone zostały na trzy podgrupy, zależnie od zmian kształtu w przekroju pionowym, spowodowanych zmianami miąższości. Wysokość antyklin kryptomorficznych (ryc. 5 - 7) maleje ku górze dzięki redukcjom miąższości w partiach przegubowych - mogą one być nawet całkowicie ukryte pod warstwami młodszymi. Antykliny te mogą mieć charakter fałdów oblekających lub kompakcyjnych, ale mogły też powstać w stadium inwersji. Przeciwnie, wysokość antyklin faneromorficznych (ryc. 8 - 10) maleje ku dołowi - utworzyły się one na miejscu stopni strukturalnych lub rowów o pierwotnie zwiększone miąższości osadów. Wreszcie wysokość antyklin izomorficznych (ryc. 11) pozostaje stała na różnych poziomach ich przekroju. Obie ostatnie podgrupy zawdzięczają swe powstanie wyłącznie ruchom inwersyjnym. Odpowiednikiem form wypiętrzonych są formy obniżone: kryptomorficzne synkliny o głębokości wzrastającej ku dołowi i faneromorficzne synkliny o głębokości malejącej ku dołowi (ryc. 13 i 14).