Związek późnovistuliańskich procesów wydmotwórczych w regionie świętokrzyskim z neotektoniczną aktywnością podłoża

Abstract

Wydmy w regionie świętokrzyskim były formowane, podobnie jak na innych obszarach Polski, w późnym vistulianie i przekształcane w różnych okresach holocenu. Na rozmieszczenie wydm w regionie świętokrzyskim miało wpływ wiele czynników takich jak rzeźba, układ sieci dolinnej, rozmieszczenie i miąższość utworów podatnych na procesy eoliczne, głębokość występowania wód gruntowych, zwartość szaty roślinnej. W wielu przypadkach stwierdzono zjawisko wkraczania zespołów wydmowych i eolicznych piasków pokrywowych w doliny rzeczne i tamowanie przepływu, co prowadziło do powstania zaporowych zbiorników wodnych, w których akumulowane były osady biogeniczne. Zjawisko to prowadziło do zmiany układu sieci rzecznej. Szczegółowa analiza daje podstawę do stwierdzenia, że zjawisko to ma związek z neotektoniczną aktywnością podłoża. Wydmy wkraczały w doliny rzeczne i tamowały przepływy w miejscu przebiegu przez te doliny aktywnych transwersalnych elewacji tektonicznych. Datowania spągu osadów biogenicznych metodą radiowęglową pokazują, że ich akumulacja rozpoczęła się w późnym vistulianie. Intensywną aktywność procesów eolicznych obserwowano także w obrębie aktywnego neotektonicznie i współcześnie uskoku nożycowego środkowej Lubrzanki między Cedzyną i Sukowem. Wydmy i eoliczne piaski pokrywowe były formowane w obrębie skrzydeł wyniesionych tego uskoku. Także współcześnie notuje się w tych miejscach wzmożoną aktywność procesów morfologicznych, w tym eolicznych. INTERRELATIONSHIP OF LATE VISTULIAN DUNE-FORMING PROCESSES AND NEOTECTONICS ACTIVITY OF A BASEMENT COMPLEX IN THE HOLY CROSS MTS. REGION Summary Dunes of the Holy Cross Mts. region were formed, similarly as in other regions of Poland, in the Late Vistulian, and were transformed in various Holocene periods. Numerous factors such as relief, drainage pattern, distribution and thickness of deposits subject to eolian processes, depth to groundwater level and density of plant cover, influenced the distribution of dunes in the Holy Cross Mts. region. In a number places phenomena of encroachment of complexes of dunes and eolian cover sands in river valleys were observed in those places, which happened occur on the lines of run of transverse tectonic elevations. This led to a modification of drainage pattern. In newly created water reservoirs biogenic deposits were deposited. These deposits are dated for the Late Vistulian. Intensive eolian processes were observed also on the scissors-shaped fault zone of the central part of Lubrzanka valley. Dunes and eolian sand covers were formed mainly in the raised parts of that tectonically active area. Also in the present time in those places an intensive activity oj morphological (including eolian) processe is observed.