Charakter inicjacji ruchów masowych w Karpatach fliszowych na podstawie analizy strukturalnych uwarunkowań rozwoju wybranych jaskiń szczelinowych

Abstract

W obrębie masywów skalnych Karpat fliszowych występują jaskinie dylatacyjne rozwijane linijnie wzdłuż płaszczyzn spękań. Będąc efektem cyklicznej relaksacji naprężeń ścinających w górotworze, stanowią one formy wyjściowe do powstania skalnych osuwisk. Cztery wybrane jaskinie tego typu zostały poddane szczegółowej analizie tektogenetycznej, w aspekcie ich związku z inicjacją ruchów masowych. Dwie z analizowanych jaskiń znajdują się w obrębie częściowo rozwiniętych osuwisk, stwarzając potencjalne możliwości dalszego rozwoju tych form w głąb masywu skalnego (jaskinia Złotopieńska Dziura w Beskidzie Wyspowym), bądź po rozciągłości stoku (Jaskinia Zbójnicka na Jaworzynie Krynickiej w Beskidzie Sądeckim). Dwie dalsze z analizowanych jaskiń (Jaskinia Malinowska w Beskidzie Śląskim i jaskinia Zbójecka Jama w Gorcach) znajdują się w obrębie stoku dotychczas nie objętego ruchami masowymi, stanowiąc inicjalne stadium jego rozwoju w osuwisko. Analiza przebiegu większości wysokich, skalistych nisz osuwisk karpackich, rozwijanych wzdłuż stromo zapadających powierzchni spękań wskazuje, że mogły one powstać z propagacji tego typu jaskiń, warunkujących początkowe stadium zniszczenia masywów skalnych. Skalista nisza takiego osuwiska byłaby więc rozwijana wcześniej, niż główne przemieszczenie mas skalnych. Etapowy charakter rozwoju tych form potwierdza pogląd, że skalne, głębokie osuwiska są efektem długotrwałych procesów grawitacyjnych związanych z etapowym narastaniem naprężeń ścinających w górotworze i ich względnym rozładowywaniem wzdłuż naturalnych powierzchni nieciągłości występujących w masywach skalnych. Zjawisko to następuje aż do przekroczenia naprężenia granicznego i grawitacyjnego przemieszczenia fragmentu masywu skalnego wyodrębnionego szczelinami. THE TYPE OF INITIATION OF MASS MOVEMENTS IN THE FLYSCH CARPATHIANS STUDIED ON THE BASE OF STRUCTURAL DEVELOPMENT OF THE SELECTED CREVICE TYPE CAVES (SOUTHERN POLAND) Summary Numerous crevice type caves formed along the joint systems occur on the mountain slopes of the Polish Flysch Carpathians. They represent basic and often initialforms of deep rock landslides development. Tectonic features of four selected caves(situated in different partsof the Carpathians) were observed in order to study and determine relations between natural joint systems and landslideformation. Two of analyzed caves are situated within the partly developed landslides and contribute to further formation ofthe landslide to deep (Złotopieńska Dziuracave in the Beskid Wyspowy Mts) and perpendicular to the slope dipping (Zbójecka Cave in the Beskid Sądecki Mts). The next two caves are located in the slope without the traces ofmass movements and precede the landslide formation. The studies proved that the rock niches often represent the effect of earlier propagation of cracks and crevice type caves. Thus the niches are often formed before the main gravitational mass movements. The deep rock landslides develop in the prolonged process of stadial loading and unloading the shearing stress along the natural planes of original extension joints and induced relaxation joints in the rock massifs. Finally this process b ring to the marginal, breaking stress and gravitational movement of rock body separated by the widened cracks (often crevice type caves) from the massif.