Reakcja koryta rzeki górskiej na strukturę podłoża na przykładzie Wisłoki i Jasiołki (Beskid Niski)

Abstract

Analizie poddano dwie rzeki górskie na terenie Beskidu Niskiego — Jasiołkę oraz Wisłokę. Skupiono uwagę na skutkach depozycji i erozji korytowej. Dokonano klasyfikacji dużych form akumulacyjnych w żwirodennym korycie. Wyróżniono pięć typów tych form na podstawie pozycji w korycie i kształtu odsypów oraz wielkości ziarna budujących je osadów. Ponadto stwierdzono trzy typy odcinków koryta rzeki górskiej: z dominującą erozją, z dominującą akumulacją oraz z zachodzącą erozją i akumulacją. Odcinki te różnią się między sobą krętością i spadkami koryta, jak również rodzajem występujących tam typów odsypów. Występują one po sobie w określonym następstwie, tworząc powtarzalne sukcesje wzdłuż biegu rzek. Położenie tych sukcesji uzależnione jest od rozkładu przełomów oraz kotlinowatych obniżeń. Wykazano, że styl sedymentacji fluwialnej zmienia się cyklicznie z biegiem rzeki i pozostaje w bezpośredniej zależności od budowy geologicznej i rzeźby podłoża. Taka regularna zmienność cech morfologii fluwialnej (spadku i krętości koryta) oraz procesów dynamicznych (erozji i depozycji) nie była dotychczas stwierdzona w żadnej dolinie górskiej. ARESPONSE OF AMOUNTAIN ALLUVIAL CHANNEL TO THE SUBSTRATUMA STUDY BASED ON THEWISŁOKA AND JASIOŁKA RIVERS, THE BESKID NISKI MTS (SOUTHERN POLAND) Summary Depositional and erosional effects of two mountain rivers—the Wisłoka and the Jasiołka (the Polish Carpathians) – have been studied. A classification of large depositional forms of gravel-bed river is presented: five bar types were distinguished on the basis of their position within the channel, their plan form and grain size of deposits. Furthermore, three types of mountain river reaches were recognized: predominated by erosion, predominated by accumulation, and with equally balanced erosion and accumulation. These reaches are dissimilar in sinuosity and slope of channel, as well as in quantity and type of bars recognised herein. The reaches occur one after another in specified sequence along the valleys. Their location is dependent on the pattern of gorges and dales. It was proved that the fluvial sedimentation style changes in cyclic manner along the valleys and is strictly related to structure and relief of substratum. This regular variation of fluvial morphology (slope and sinuosity of alluvial channel) and dynamic processes (erosion and deposition) have been not reported in literature till now.