Graficzna prezentacja składu minerałów ciężkich lessów na wybranych przykładach z obszaru Polski i Ukrainy

Abstract

Badania składu minerałów ciężkich lessów mają bardzo ważne znaczenie w interpretacjach genetycznych, określaniu warunków akumulacji tych utworów, określaniu obszarów źródłowych i pochodzenia materiału lessotwórczego. Autorzy zalecają badanie nie tylko frakcji minerałów ciężkich, ale i frakcję lekką lessów, gdyż w obydwu tych frakcjach mogą występować minerały o genetycznie zróżnicowanej gęstości, jak np. glaukonit i muskowit. Ze względu na zróżnicowanie cech fizycznych i morfologicznych minerałów ciężkich wydzielono 5 grup mineralnych spośród wszystkich przezroczystych minerałów ciężkich występujących w lessach oraz grupę minerałów nieprzezroczystych. Grupa I ­ minerały najbardziej odporne na wietrzenie; II ­ minerały odporne na wietrzenie; III ­ minerały mało odporne na wietrzenie; IV ­ minerały najmniej odporne na wietrzenie; V ­ minerały najbardziej podatne na czynniki eoliczne, o pokroju blaszkowym; VI ­ minerały nieprzezroczyste. Dla grup I ­ V sporządzono techniką komputerową radarowe wykresy 5-cio wektorowe, obrazujące tendencje genetyczne badanych lessów, np. wektory I i II nawiązują do zwietrzelin skał magmowych i metamorficznych, wektory III i IV obrazują tendencje "lokalności" pochodzenia materiału lessotwórczego, a wektor V tendencje "eoliczne", obrazując zawartość minerałów o pokroju blaszkowym, podatnych na wywiewanie i transport eoliczny. GRAPHIC PRESENTATION OF THE HEAVY MINERALS CONTENT IN LOESSES BASED ON SELECTED EXAMPLES FROM POLAND AND UKRAINE. Summary Analyses of heavy minerals in loesses are crucial for genetic interpretations, determination of the accumulation conditions, determination of the source areas and the origin of loess material. The authors propose not only to examine the heavy minerals fraction but also the light fraction of loesses, as both fractions can contain minerals with genetically variable density, such as e.g. glauconite and muscovite. Due to variable physical and morphological properties of heavy minerals, five mineral groups as well as a group of non-transparent minerals were distinguished within all transparent heavy minerals occurring in loesses: group I—minerals most resistant to erosion; II—minerals resistant to erosion; III—minerals poorly resistant to erosion; IV—minerals least resistant to erosion; V — minerals most susceptible to eolian factors, with a platy habit; VI — non-transparent minerals. For groups I–V radar five-vector graphs were computer generated. The graphs reflect the genetic tendencies of the analysed loesses, e.g., vectors I and II reflect debris of magmatic and metamorphic rocks, vectors III and IV reflect the “local” character of the loess material, and vector V reflects “eolian” tendencies, indicating the presence of minerals with a platy habit, susceptible to blowing out and eolian transport. Maciej J. Kotarba 531–534. Skład i geneza węglowodorów nasycających szczątki nosorożca włochatego ze Staruni (Karpaty Ukraińskie) - Porównanie dystrybucji biomarkerów i składu trwałych izotopów węgla ropy naftowej z wycieku powierzchniowego z okolic Staruni (Karpaty Ukraińskie) i bituminów ekstrahowanych z fragmentu kręgu kręgosłupa nosorożca włochatego znalezionego w utworach dyluwialnych w tej miejscowości w 1929 r. wykazało ich bliskie powinowactwo genetyczne. Badana ropa i bituminy najprawdopodobniej pochodzą z lądowej (jeziornej) substancja algowej (kerogen typu III/II) i zostały z niej wytworzone w środkowej fazie niskotemperaturowych procesów termogenicznych na poziomie przeobrażenia ok. 0,7% w skali refleksyjności witrynitu. Ropa ta różni się genetycznie od typowej ropy wytworzonej z oligoceńskiej formacji menilitowej. Dominacja żywic i asfaltenów w składzie bituminów nasycających szkielet nosorożca włochatego świadczy o jego dużej mocy sorpcyjnej dla tych polarnych związków wielkocząsteczkowych. Nieco mniejsza zawartość tych związków w składzie ekstraktu z przemycia kręgów kręgosłupa nosorożca włochatego wskazuje, że bituminy nasycające tkanki miękkie są złożone głównie z węglowodorów nasyconych i aromatycznych, które ulegały sorpcji w znacznie mniejszym stopniu. Można więc stwierdzić, że ropa naftowa występująca w strefie przypowierzchniowej w okolicach Staruni, a głównie węglowodory nasycone i aromatyczne, stanowiła zasadniczą substancję konserwującą zwłoki tego zwierzęcia, które zaraz po śmierci musiały znaleźć się w środowisku ilastym (bagna, moczary) przesyconym ropą naftową i solanką. COMPOSITION AND ORIGIN OF HYDROCARBONS SATURATING THE REMNANTS OF WOOLLY RHINOCEROS FROM STARUNIA (THE UKRAINIAN CARPATHIANS) Summary Comparison of biomarker distribution and stable carbon isotope composition of oil from surface seepage in the vicinity of Starunia (the Ukrainian Carpathians), and bitumens extracted from the vertebra of a woolly rhinoceros discovered in 1929 in Late Pleistocene sediments from Starunia demonstrated their close genetic link. The studied oil and bitumens originated presumably from the terrestrial (lacustrine), algal organic matter (oil-prone, mixed type III/II kerogen) and were generated in the middle phase of the low-temperature thermogenic processes, at a maturity level about 0.7%in vitrinite reflectance scale. The studied oil differs genetically from oils generated from the Oligocene Menilite formation. The predominance of resins and asphaltenes in the composition of extract derived from the bitumens saturating the skeleton of woolly rhinoceros indicates high sorption capacity of these polar, macromolecular components. The somewhat lower content of these compounds in extract obtained from eluation of the vertebrae of woolly rhinoceros indicates that bitumens saturating the soft tissue are composed mainly of saturated and aromatic hydrocarbons. It can be concluded that oil occurring in the near-surface zone of the Starunia area (mainly saturated and aromatic hydrocarbons) was a principal substance preserving the body of woolly rhinoceros. After the animal had died, its carcass had to be embedded immediately in swamp clayey sediments saturated with oil and brine.