Zapis XX-wiecznej historii zanieczyszczenia rzeki Małej Panwi metalami ciężkimi w jej osadach

Abstract

Koncentracje metali ciężkich były badane w profilach pionowych w osadach aluwialnych akumulowanych w zakolu Małej Panwi, wypływającej w zachodniej części Górnego Śląska. Maksymalne koncentracje Ba, Cd, Cu, Pb i Zn obserwowane w każdym z profili odzwierciedlają maksymalne ładunki tych pierwiastków zrzucane wraz ze ściekami głównie z zakładów chemicznych w Tarnowskich Górach i z huty cynku w Miasteczku Śląskim. Znajomość wieku tych zrzutów zanieczyszczeń umożliwiła określenie także wieku najbardziej zanieczyszczonych warstw. Głębokość występowania pików metali ciężkich tego samego wieku zmienia się gwałtownie pomiędzy kolejnymi odsypami w migrującym lateralnie zakolu rzeki. Osady akumulowane około 1960 roku występują na głębokości 130 cm w odległości 10 m od obecnego koryta, na głębokości 50 cm w odległości 30 m i tylko 15 cm od powierzchni w odległości 45 m od koryta. Również, zmienność koncentracji chromu i talu w osadach, pierwiastków których wielkości zrzucanych ładunków nie były monitorowane, pozwoliła na ocenę wielkości okresu maksymalnego zanieczyszczenia nimi Małej Panwi. Chronologia akumulacji osadów w badanym zakolu została potwierdzona za pomocą datowania porastających je drzew i przez nałożenie dwóch XX w. edycji map. SEDIMENTARY RECORD OF THE MAŁA PANEW RIVER POLLUTION WITH HEAVY METALS IN THE 20TH CENTURY (SOUTHERN POLAND) Summary Heavy metal concentrations have been investigated in vertical profiles of the Mała Panew River sediments, Upper Silesia, southern Poland. Peaks of the Ba, Cd, Cu, Pb and Zn concentrations observed reflect the highest loads of these elements discharged with sewage effluents from chemical plants in Tarnowskie Góry and zinc smelter plants in Miasteczko Śląskie. The known dates of the highest pollution loads allow for fine unit stratigraphy using metal concentrations. The depths of heavy metal peaks of the same age change abruptly between point bar sediments accumulated in actively migrating channel bend. Sediments accumulated at 1960 occur at the depth 130 cm 10 m from the present river channel, whereas at the 50 cm depth–30 m from the channel and at 15 cm depth–45 m from the channel. Moreover, the timing of the pollution with thalium and chromium, which have never been monitored in sewage effluents, has been estimated. The sediment accumulation chronology obtained is supported by the tree age dating and channel changes on the twentieth’s century maps.