Tektoniczne uwarunkowania rowu lubelskiego (późny dewon–karbon)

Abstract

Koncepcja „pasywnej synkliny” (Antonowicz i in., 2003) jako alternatywy dla rowu lubelskiego budzi poważne wątpliwości. Znacznie bardziej prawdopodobne jest istnienie rowu tektonicznego, interpretowanego przez wielu autorów od lat 70. ubiegłego wieku. Inwersję tej jednostki w najpóźniejszym karbonie poprzedził rozwój wydłużonych depocentrów w dewonie późnym i późnym wizenie–westfalu. Od środkowego franu do famenu zarówno strefa Kocka jak i strefa obecnego uskoku Kazimierz–Ursynów funkcjonowały jako krawędzie depozycyjne, z którymi związane są duże gradienty miąższościowe i facjalne. W karbonie strefa Kocka przynajmniej okresowo stanowiła ważną granicę obszarów o zróżnicowanej subsydencji i depozycji. Natomiast południowo-zachodnia krawędź depozycyjna rowu znajdowała się prawdopodobnie 20–30 km na SW od jego obecnej (tektonicznej) granicy. Mogła się ona pokrywać z nieciągłością skorupową, interpretowaną na podstawie danych sejsmicznych i grawimetrycznych. Związek genetyczny z orogenem waryscyjskim polegał nie tyle na bezpośrednim przenoszeniu na Lubelszczyznę naskórkowych nasunięć zgodnie, np. z modelem appalachijskim, co na głęboko zakorzenionych blokowych ruchach pionowych i przesuwczych w strefie platformowego przedpola, w reakcji na kompresję na aktywnej krawędzi płyty. Odrzucenie koncepcji „pasywnej synkliny“ i przyjęcie modelu rowu lubelskiego, w podwójnym (depozycyjnym i tektonicznym) sensie ma poważne konsekwencje dla strategii poszukiwań naftowych. M.in. umożliwia predykcję rozmieszczenia ważnych górnodewońskich facji macierzystych, a także rzutuje na przewidywane modele pułapek strukturalnych. TECTONIC CONTROLS OF THE LUBLIN GRABEN (LATE DEVONIAN–CARBONIFEROUS) Summary The idea of a ”passive syncline” (Antonowicz et al., 2003) as an alternative to the well-established concept of the Lublin Graben raises serious doubts. Development of the structural unit in the latest Carboniferous was preceded by establishment of elongated depocenters in the Late Devonian and late Viséan–Westphalian, most probably in a changing pull-apart regime. From the middle Frasnian to Famennian both flanks of the graben, i.e. the Kock Fault Zone and the present Kazimierz–Ursynów Fault zone acted as depositional edges with associated pronounced facies and sediment-thickness gradients. During the Carboniferous the Kock Zone constituted at least intermittently an important boundary between areas with different depositional and subsidence histories. On the other hand, the south-western depositional edge of the basin was probably located 20–30 km SW of the present graben boundary. It could have been related to the crustal discontinuity interpreted after seismic and gravimetric data. A genetic relationship between the graben origin and the Variscan orogen to the west did not involve transmission of thin-skinned thrusts like e.g. in the Appalachian model. Rather, it consisted of deep-rooted vertical and strike-slip movements of the eastern orogenic foreland in response to compression at the active plate margin. Rejection of the ”passive syncline” model and at the same time confirmation of the Lublin Graben concept (in both depositional and structural sense) has important consequences for petroleum prospection. Among others, it allows prediction of important petroleum source-deposits of the upper Frasnian-lower Famennian, and constrains predicted structural-trap models.