Współczesne procesy rzeczne w dorzeczu górnego Bobru i Strzegomki (Sudety Środkowe)

Abstract

Górny Bóbr oraz Strzegomka wraz z ich głównymi dopływami mają charakter górskich, żwironośnych rzek meandrujących co najmniej od początku okresu historycznego (XII- XIVw.). Nowe meandry powstają w dolinach tych rzek także współcześnie, głównie kosztem odcinków prostych, które są najbardziej niestabilne. Wzdłuż średniego biegu Lesku (prawoboczny dopływ Bobru) stwierdzono pojawienie się dobrze wykształconych meandrów powstających w ciągu ostatnich 50 lat w miejscu sztucznego, wadliwie uregulowanego koryta prostego. Zjawisko to, obserwowane także w innych badanych dolinach, wskazuje, że tak zwany „cykl meandrowy” może mieć istotnie miejsce, przynajmniej w quasi-naturalnym środowisku, częściowo kontrolowanym przez człowieka. Najlepszą miarą aktywności meandrów jest stosunek promienia zakola do szerokości koryta meandrującego (wskaźnik rm/wm). Stwierdzono, że koryta meandrujące osiągają największe wartości migracji bocznej, gdy stosunek ten zawarty jest w przedziale 2,5-5. Szybkość migracji bocznej badanych meandrów waha się w granicach 0,002-1,2 m/rok. Oprócz innych czynników szybkość migracji bocznej zależy w dużej mierze od szybkości zarastania łach meandrowych i naturalnych koryt przelewowych. Najkorzystniejsza regulacja meandrujących rzek górskich polega na budowaniu progów, utrwalaniu istniejących, dojrzałych zakoli i zapewnieniu drożności łach meandrowych, a w szczególności znajdujących się na nich naturalnych koryt przelewowych.Recent fluvial processes in drainage-basins of the upper Bóbr and Strzegomka Rivers in the Central SudetesAbstract (en)The upper Bóbr and Strzegomka Rivers and their main tributaries are proximal, bed-load meandering streams at least from the beginning of historic period. Today new meanders do originate in the valleys of the rivers considered, but especially at the expense of straight reaches, which are unstable. On the middle Lesk Creek (a tributary of the upper Bóbr), a new meandering reach has been growing (actual sinuosity of ca. 2) in place of an artificial straight channel of 1924. Perhaps the best measure of the activity of meander bends is the rm/wm ratio (rm = meander radius, Wm = width of a meandering channel, Hickin 1974). It has been found that the meandering channels studied are the most active if the ratio ranges from about 2.5 to 5. The rate of lateral migration of the meanders investigated varies from 0.002-1.2 m/yr. Among other factors, the rate is strongly controlled (and increased) by the rate of vegetation growth on point bars and within natural chute channels. Finally, inspection of natural- and artificial straight reaches teaches us also that something like „meander cycle” does exist, at least in a semi-natural man-controlled environment.